Η χαρτογράφηση που προτείνεται μέσω του Εικαστικού Σήματος Λουτρότοπου (ΕΣΛ) είναι εγγενώς διαδραστική, καθώς επιτρέπει την ενεργοποίηση και απενεργοποίηση θεματικών επιπέδων (layers) σε έναν ψηφιακό χάρτη, προσφέροντας τη δυνατότητα στον χρήστη να επιλέγει ποια κριτήρια αξιολόγησης επιθυμεί να εξετάσει κάθε φορά. Η διαδραστικότητα αυτή δεν αφορά μόνο την τεχνική πλοήγηση στα δεδομένα, αλλά εισάγει μια εννοιολογική εμπλοκή του χρήστη στην ανάγνωση και ερμηνεία του τόπου, μετατρέποντας τη χαρτογραφική απεικόνιση σε δυναμικό εργαλείο διερεύνησης. Μέσα από τη δυνατότητα σύγκρισης, παρατήρησης συσχετισμών και ανάδειξης χωρικών ή ποιοτικών μοτίβων, ο χάρτης παύει να είναι ένα στατικό τεκμήριο και μετατρέπεται σε ενεργό μέσο κατανόησης της πολυπλοκότητας και των εντάσεων που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία κάθε λουτροτόπου.

COPYRIGHT (ΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ): ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΤΣΑΚΙΡΗ

01. ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΑ ΛΟΥΤΡΟΤΟΠΟΥ (ΕΣΛ)

Το Ειδικό Σήμα Λειτουργίας (ΕΣΛ) είναι η απαραίτητη διοικητική άδεια που χορηγείται από το ελληνικό κράτος για τη νόμιμη λειτουργία εγκαταστάσεων θερμαλισμού (π.χ. ιαματικών λουτροπόλεων, υδροθεραπευτηρίων, κέντρων θαλασσοθεραπείας, σπα κ.λπ.). Προκύπτει από έναν μονοδιάστατο θεσμικό μηχανισμό, ο οποίος μελετά την “καταλληλότητα” του νερού για θεραπευτικές πρακτικές και βασίζεται κυρίως σε φυσικοχημικά, ιατρικά και υγειονομικά κριτήρια, αγνοώντας σημαντικές πολιτισμικές, κοινωνικές, χωρικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις των ιαματικών τόπων. Η απονομή του σήματος αποτελεί μια τεχνική πράξη πιστοποίησης και όχι μια πρόταση κατανόησης του τόπου. Έτσι, ενώ το ΕΣΛ νομιμοποιεί τη λειτουργία μιας εγκατάστασης, αδυνατεί να αποτυπώσει την πολυπλοκότητα και τα πολλαπλά επίπεδα σημασίας που συγκροτούν τον κάθε λουτρότοπο.

Η έρευνα που πραγματοποιήσαμε θέλει όμως να φωτίσει ακριβώς αυτά τα πολλαπλά επίπεδα σημασίας, τα οποία σχετίζονται όχι μόνο με το θεραπευτικό αποτέλεσμα αλλά με τη θεραπευτική διαδικασία, με τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι προσβλέπουν και προσέρχονται στους ιαματικούς πόρους, ως πόρους φυσικούς και πολιτισμικούς, δεμένους με την ιστορία και την ιδιαιτερότητα συγκεκριμένων τόπων. Για τον σκοπό αυτό, προτείνουμε ένα άλλο “Σήμα” που δεν πιστοποιεί μόνο την ιατρική καταλληλότητα αλλά την πολυδιάστατη σημασία ενός ιαματικού τόπου.

Το Εικαστικό Σήμα Λουτρότοπου (ΕΣΛ) αποτελεί μια σκόπιμη παράφραση του Ειδικού Σήματος Λειτουργίας, πράξη που στο πλαίσιο της κριτικής προσέγγισης επιδιώκει να επισημάνει ότι μια πληθώρα ζητημάτων ‘’κρύβονται’’ πίσω από τον επίσημο χαρακτηρισμό μιας ιαματικής πηγής. Το εικαστικό σήμα αποτυπώνει με ακρίβεια τα αποτελέσματα της πολυκριτηριακής αξιολόγησης, η οποία ‘’τοποθέτησε σε μικροσκόπιο’’ κάθε τόπο ιαματικής πηγής και έθεσε ερωτήματα που αφορούν σε ποικίλες άλλες οπτικές, πέρα από τις φυσικοχημικές, ιατρικές, τουριστικές, αναπτυξιακές.

Αποτελεί μια πολυστρωματική εικαστική ταυτότητα, στην οποία καθένα από τα 16 στρώματα της ανάλυσης που πραγματοποιήσαμε αντιστοιχεί σε διαφορετικό κριτήριο, δηλαδή ερώτημα, προσέγγιση, οπτική, αντανακλώντας το αίτημα για μια πολύ-επίπεδη ανάγνωση και ερμηνεία της πραγματικότητας σύμφωνα με τις αρχές του κριτικού ρεαλισμού. Μέσα από την τεχνική της αλληλεπίθεσης επιπέδων (layer superimposition), το εικαστικό σήμα συμβολίζει την ιδιότητα του κάθε λουτρότοπου να αποτελεί ένα παλίμψηστο χρονικό και εννοιολογικό, έναν τόπο στον οποίο συνυπάρχουν υλικά και άυλα ίχνη, παρελθόντα και παρόντα νοήματα.

Για κάθε κριτήριο σχεδιάστηκε ένα layer με ένα σύμβολο σε τέσσερις καταστάσεις, που αποδίδουν την βαθμολογία του. Έτσι, το μητρικό και παλίμψηστο σήμα, που αποτυπώνει όλες τις ενδεχόμενες καταστάσεις, περιλαμβάνει 64 layers. Λειτουργεί ταυτόχρονα ως χάρτης δυνατοτήτων, στον οποίο κάθε τόπος δύναται να αναγνωστεί με πολλαπλούς τρόπους, και ως οπτική συμπύκνωση πολλαπλών επιπέδων πληροφορίας, που μετατρέπει την απλή πιστοποίηση σε ανοιχτό πεδίο ερμηνείας, προβληματισμού και σχεδιαστικής διερεύνησης.

Για τον σχεδιασμό του δικού μας ΕΣΛ χρησιμοποιήθηκαν αφαιρετικά γεωμετρικά σύμβολα της σύγχρονης χαρτογραφίας, σε συνδυασμό με παραστατικά σύμβολα εμπνευσμένα από τους αναγεννησιακούς χάρτες. Ο συνδυασμός αυτός αναδεικνύει τη διττή ταυτότητα του λουτρότοπου: αφενός ως τόπου ιστορικής κληρονομιάς με σημαντικό διαχρονικό ρόλο και, αφετέρου, ως σύγχρονου πεδίου δυναμικής ανάπτυξης και επανανοηματοδότησης.

Η επιλογή των συμβόλων βασίστηκε σε κανόνες οπτικής αναγνωσιμότητας, προκειμένου να διασφαλιστεί η άμεση κατανόηση και η λειτουργικότητα της αναπαράστασης. Παράλληλα, για ορισμένα κριτήρια, τα σύμβολα αποδίδουν με άμεσο και εμφατικό τρόπο το περιεχόμενο και τις συνδηλώσεις του αντίστοιχου ζητήματος, ενισχύοντας τη νοηματική τους βαρύτητα. Ενδεικτικά, το κριτήριο της λειτουργίας σήμερα αποδίδεται με μια λευκή καμπύλη γραμμή (γόμα) που “μουτζουρώνει” ή διαγράφει τον λουτρότοπο. Η τοποθέτηση του συμβόλου αυτού στο ανώτερο layer αναδεικνύει το κρίσιμο γεγονός ότι η μη λειτουργία ενός υδροθεραπευτηρίου —όπως όταν απουσιάζει το Ειδικό Σήμα Λειτουργίας— μπορεί να αναιρέσει τη συνολική πολυεπίπεδη σημασία του τόπου. Αντίστοιχα, το ιδιοκτησιακό καθεστώς συμβολίζεται με μια αλυσίδα, παραπέμποντας στην άμεση ή έμμεση απαγόρευση πρόσβασης για ευρύ φάσμα δυνητικών χρηστών λόγω οικονομικών φραγμών, όπως το υψηλό αντίτιμο εισόδου. Για την εικόνα και φήμη του λουτρότοπου, χρησιμοποιείται το σύμβολο του ήλιου, δανεισμένο από μεσαιωνικούς και αναγεννησιακούς χάρτες, αποτυπώνοντας τη “λάμψη” και την αναγνωρισιμότητα του τόπου. Το αστικό τοπίο αναπαρίσταται μέσω μικρών οικιστικών συμβόλων (σπιτάκια) εμπνευσμένων επίσης από χάρτες πόλεων της Αναγέννησης, παραπέμποντας στην άρρηκτη σχέση του ιαματικού πόρου με την παρουσία ανθρώπων, την εγκατάσταση ανθρώπων και την δημιουργία οικισμών. Για την απεικόνιση του φυσικού τοπίου επιλέχθηκαν κηλίδες πράσινου χρώματος, ενώ για την ελεύθερη πρόσβαση σχεδιάστηκε μια καμπύλη που αγκαλιάζει την ιαματική πηγή, συμβολίζοντας άλλοτε την ανοιχτότητα και άλλοτε τον περιορισμό της, ανάλογα με το βαθμό ελευθερίας πρόσβασης. Τέλος, για την αναπαράσταση του είδους θεραπείας χρησιμοποιείται το σύμβολο μιας λίμνης, υπενθυμίζοντας την αρχική φυσική κατάσταση της ιαματικής πηγής πριν την τυπική ένταξή της σε τεχνητές εγκαταστάσεις όπως οι πισίνες. Η επιλογή κάθε συμβόλου και η τοποθέτησή του σε συγκεκριμένο layer συνιστά από μόνη της μια αφηγηματική πράξη, αποδίδοντας οπτικά όχι μόνο την υφιστάμενη κατάσταση του τόπου αλλά και τα νοήματα, τις σχέσεις και τις δυναμικές που τον συγκροτούν.

Τα ΕΣΛ μπορούν να αξιοποιηθούν ως συνοπτικές πολυπαραμετρικές απεικονίσεις της πολυσύνθετης ταυτότητας κάθε λουτροτόπου. Συμπυκνώνουν σε μια ενιαία οπτική δομή τα βασικά στοιχεία που συγκροτούν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του λουτρότοπου, αποδίδοντας τις διαστρωματωμένες παραμέτρους του μέσω της εικαστικής αναπαράστασης. Έτσι, η οπτική σύγκριση θα αποκτούσε δυναμική διάσταση, ενισχύοντας την αναλυτική κατανόηση και τη δυνατότητα σχεδιαστικών παρεμβάσεων. Παράλληλα, κάθε ΕΣΛ μπορεί να αποδομηθεί σε επιμέρους θεματικά επίπεδα (layers), τα οποία εστιάζουν σε συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης, επιτρέποντας πιο στοχευμένες αναγνώσεις και αναλύσεις. Έτσι, ένα ΕΣΛ μπορεί να λειτουργήσει ως βάση για τη δημιουργία θεματικών χαρτών που εξετάζουν ειδικές πτυχές, όπως η λειτουργία, η πρόσβαση, το τοπίο ή το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Με τη διαστρωμάτωση διαφορετικών κριτηρίων (π.χ. λειτουργία, φυσικό τοπίο, ελεύθερη πρόσβαση) σε έναν διαδραστικό ψηφιακό χάρτη, ο χρήστης θα μπορούσε να ενεργοποιεί ή να απενεργοποιεί θεματικά επίπεδα (layers), παρατηρώντας πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους οι παράγοντες και πώς διαμορφώνουν τη συνολική εικόνα κάθε λουτροτόπου. Με αυτόν τον τρόπο, τα ΕΣΛ προσφέρουν ευελιξία: μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε ως ολική, πολυεπίπεδη αποτύπωση ενός τόπου, είτε ως εργαλείο εστιασμένης χωρικής και εννοιολογικής ανάλυσης.

Επιπλέον, η σύγκριση 125 διαφορετικών ΕΣΛ, που αντιστοιχούν σε ισάριθμους λουτρότοπους και έχουν αξιολογηθεί με 16 κριτήρια σε 4 βαθμούς το καθένα, παρέχει μια εξαιρετικά πολύτιμη βάση για την ανάλυση και κατανόηση των διαφορών και των ομοιοτήτων μεταξύ των ιαματικών τόπων. Μέσα από αυτή τη συγκριτική θεώρηση, αναδεικνύονται μοτίβα, τάσεις και αποκλίσεις που διαφορετικά θα παρέμεναν αόρατα σε μια συμβατική, μονοδιάστατη αποτύπωση. Η πολυπαραμετρική προσέγγιση επιτρέπει την χαρτογράφηση της ποιότητας, της δυναμικής, της ιστορικότητας ή των προβλημάτων κάθε λουτροτόπου, καθιστώντας δυνατή τη δημιουργία προφίλ, ομάδων ή ταξινομήσεων με βάση κοινά χαρακτηριστικά ή κρίσιμες διαφορές. Επιπλέον, μέσα από την οπτική σύγκριση των παλίμψηστων ΕΣΛ μπορεί να αναδυθούν νέες ερμηνείες σχετικά με την ανθεκτικότητα, την πολιτισμική αξία, την αναπτυξιακή δυναμική ή την ανάγκη προστασίας κάθε τόπου. Έτσι, το ΕΣΛ λειτουργεί όχι μόνο ως μέσο τεκμηρίωσης, αλλά και ως εργαλείο πολυεπίπεδης κριτικής ανάγνωσης, ερμηνείας και στρατηγικού σχεδιασμού.

02. ΧΑΡΤΗΣ ΕΣΛ ΜΕ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

(Ε. ΤΣΑΚΙΡΗ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΑΡΤΗ, Ε. ΤΣΑΚΙΡΗ & Σ. ΓΙΑΝΝΟΥΔΗΣ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑΤΑ)

Στον χάρτη απεικονίζονται οι ιαματικές πηγές στην Ελλάδα (μεγάλος χάρτης) και τα δίκτυα που αυτές σχηματίζουν (μικρός χάρτης). Περιλαμβάνονται ακόμη γραφήματα πίτας και ιστογράμματα που προκύπτουν από την βαθμολόγηση κάθε ιαματικής πηγής με βάση το πολυκριτηριακό σύστημα αξιολόγησης, το οποίο αποτέλεσε την αφετηρία της χαρτογράφησης και της δημιουργίας των ΕΣΛ.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ – ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΠΙΤΑΣ

Η πολυκριτηριακή ανάλυση των 125 λουτροτόπων του Ελλαδικού χώρου ανέδειξε σημαντικές τάσεις και ενδείξεις για την υφιστάμενη κατάσταση και τις αναπτυξιακές δυνατότητές τους.

1. Γεωγραφική θέση – προσβασιμότητα: Περίπου το 70% των λουτροτόπων βρίσκονται σε δυσπρόσιτες ή απομακρυσμένες περιοχές. Λιγότερο από το 20% βρίσκονται κοντά ή μέσα σε κεντρικές πόλεις.
2. Ένταξη σε φυσικό περιβάλλον: Η συντριπτική πλειοψηφία (70%) των λουτροτόπων βρίσκεται εντός φυσικού περιβάλλοντος, ενώ το 50% εντάσσεται σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (π.χ. ζώνες Natura 2000). Αντιθέτως, μόνο το 20% βρίσκονται σε αστικά περιβάλλοντα, κυρίως στα όρια μικρών οικισμών. Αυτό υποδεικνύει μια ισχυρή σύνδεση των ιαματικών τόπων με τη φύση.
3. Ένταξη σε αστικό περιβάλλον: Αντιθέτως, μόνο το 20% βρίσκονται σε αστικά περιβάλλοντα, κυρίως στα όρια μικρών οικισμών. Αυτό υποδεικνύει μια ισχυρή σύνδεση των ιαματικών τόπων με τη φύση
4. Θεσμική αναγνώριση: Ενώ μόνο το 25% των λουτροτόπων διαθέτει Ειδικό Σήμα Λειτουργίας, ένα επιπλέον 40% έχει λάβει θεσμική αναγνώριση μέσω ΦΕΚ. Ωστόσο, το 30% παραμένει σε διαδικασία αναγνώρισης ή δεν έχει ξεκινήσει ακόμα. Το εύρημα αυτό φανερώνει ένα σημαντικό κενό θεσμικής κατοχύρωσης που με το υφιστάμενο καθεστώς αναγνώρισης και διαχείρισης των λουτρότοπων, επηρεάζει τη βιωσιμότητα και τη δυνατότητα χρηματοδότησής τους από το κράτος.
5. Ιδιοκτησιακό καθεστώς: Το 50% ανήκει σε δημόσιους φορείς (δήμους ή το κράτος μέσω ΕΤΑΔ), ενώ το 40% έχει περάσει σε ιδιωτικά χέρια. Το υπόλοιπο 10% αντιστοιχεί σε φυσικές αναβλύσεις χωρίς οργανωμένες υποδομές. Το ισχυρό ποσοστό ιδιωτικοποιήσεων εγείρει ερωτήματα ως προς την ελεύθερη πρόσβαση και τη διαχείριση του φυσικού πόρου.
6. Υποδομές θερμαλισμού: Το 35% των λουτρότοπων αποτελούν -ή αποτελούσαν- λουτρικούς οικισμούς με υδροθεραπευτήριο και χώρους διαμονής, ενώ το 40% αποτελούν φυσικές αναβλύσεις με υποτυπώδεις, αυτοσχέδιες ή καθόλου υποδομές.
7. Θερμοκρασία και οσμή: Περισσότερες από τις μισές πηγές διαθέτουν ψυχρό νερό, ενώ μόνο το 45% είναι θερμές ή υπέρθερμες. Η παρουσία οσμής εντοπίζεται σε μόλις 1/3 των περιπτώσεων, ενώ το 1/3 των πηγών είναι άοσμες και ψυχρές. Η θερμοκρασία και η οσμή είναι χαρακτηριστικά που είναι υπεύθυνα για την απόδοση στην πηγή από τον χρήστη ιαματικής δράσης.
8. Είδος θεραπείας: στην πλειονότητά τους οι πηγές χρησιμοποιούνται για λουτροθεραπεία, ενώ υπάρχουν και οι πόροι που είναι αποκλειστικά για ποσιθεραπεία ή πηλοθεραπεία περιορίζονται στο 10% του συνόλου.
9. Χρόνος / διάστημα λειτουργίας ετησίως: το 40% των λουτρότοπων που περιλαμβάνει τις φυσικές αναβλύσεις και τις πηγές με υδροθεραπευτήριο λειτουργούν όλο το χρόνο και όλη την ημέρα. 35% των υδροθεραπευτηρίων είναι προσβάσιμα μόνο με ραντεβού, ενώ οι υπόλοιποι λουτρότοποι λειτουργούν με περιορισμένο ωράριο.
10. Σημερινή κατάσταση λειτουργίας: το 45% των λουτρότοπων σήμερα δεν λειτουργεί ή λειτουργεί υποτυπωδώς, ενώ μόνο το 45% των λουτρότοπων λειτουργούν κανονικά.
11. Ελεύθερη χρήση: Μόνο το 45% των λουτροτόπων παραμένουν ελεύθερα προσβάσιμοι στο ευρύ κοινό, ενώ το 55% εμφανίζει περιορισμούς, εντείνοντας την ανισότητα πρόσβασης σε φυσικούς ιαματικούς πόρους.
12. Διαχρονικότητα / λειτουργία σε βάθος χρόνου: Περίπου οι μισοί λουτρότοποι χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα, ενώ μόνο το 30% αυτών έχουν σύγχρονη και βραχύχρονη ιστορία χρήσης.
13. Πολιτιστική κληρονομιά: Πάνω από το 50% των λουτρότοπων αποτελούν τόπους με σημαντική ιστορική αξία, ενώ μόνο για το 20% δεν υπάρχει γνωστή συσχέτιση με την ιστορία και το παρελθόν.
14. Συνδυασμός με άλλες δραστηριότητες: Το 60% των λουτρότοπων βρίσκεται σε τοποθεσίες, όπου υπάρχουν ποικίλες δραστηριότητες οικοτουρισμού, ενώ ελάχιστοι λουτρότοποι είναι απομονωμένοι χωρίς άλλες δραστηριότητες στην εγγύτητά τους.
15. Αναπτυξιακή δυναμική: Το 70% των λουτρότοπων εμφανίζει σημαντική ή μέτρια αναπτυξιακή δυναμική.
16. Εικόνα και φήμη: Το 25% των Ελληνικών λουτρότοπων είναι παγκοσμίου φήμης, ενώ το 35% είναι σχετικώς γνωστές στην ευρύτερη περιφέρεια στην οποία ανήκουν.

03. ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΛΟΥΤΡΟΤΟΠΩΝ

(Ε. ΤΣΑΚΙΡΗ: ΚΕΙΜΕΝΟ, Ε. ΤΣΑΚΙΡΗ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ EXCEL, ΟΛΗ Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΦΡΥΝΗ ΜΟΥΖΑΚΙΤΟΥ: ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΙΝΑΚΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ)

Η πολυκριτηριακή αξιολόγηση (multicriteria assessment ή multicriteria evaluation) αποτελεί μέθοδο ανάλυσης και λήψης αποφάσεων σε σύνθετα πεδία, όπου εμπλέκονται πολλαπλά και συχνά αντικρουόμενα κριτήρια. Παρότι προέρχεται από τη θεωρία λήψης αποφάσεων και πρωτοεμφανίστηκε στις τεχνικές και περιβαλλοντικές επιστήμες, σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως και στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, καθώς και στη γεωγραφία, την πολεοδομία και τη χαρτογραφία. Στο πεδίο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, η πολυκριτηριακή αξιολόγηση προσφέρει ένα εργαλείο κατανόησης κοινωνικών φαινομένων και πολιτισμικών διεργασιών, λαμβάνοντας υπόψη ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα. Η μέθοδος αναγνωρίζει ότι οι κοινωνικές πραγματικότητες είναι πολυδιάστατες και ότι οι επιστημονικές αναλύσεις οφείλουν να ενσωματώνουν διαφορετικούς τύπους κριτηρίων — κοινωνικούς, πολιτισμικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς — προκειμένου να αποτυπώσουν πληρέστερα τη συνθετότητα του κόσμου. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι η πολυκριτηριακή αξιολόγηση επιτρέπει τη συνεκτίμηση υποκειμενικών, εμπειρικών ή συμβολικών παραμέτρων που δεν είναι πάντοτε αυστηρά μετρήσιμες, ξεπερνώντας την παραδοσιακή, στενά θετικιστική προσέγγιση.

Στη γεωγραφία και τη χαρτογραφία, η πολυκριτηριακή αξιολόγηση αξιοποιείται για την αποτίμηση χωρικών φαινομένων, τη σύνθεση πολλαπλών μεταβλητών και τη δημιουργία θεματικών ή σύνθετων χαρτών. Κεντρικά χαρακτηριστικά της πολυκριτηριακής αξιολόγησης είναι η οργάνωση και σταθμισμένη σύγκριση διαφορετικών κριτηρίων, η αναγνώριση της πολυπλοκότητας των παραμέτρων που επηρεάζουν την ανάλυση και η συνειδητή αποδοχή ότι οι αξίες, οι προτεραιότητες και οι ερμηνείες δεν είναι ουδέτερες αλλά σχετικές και ενίοτε αντιφατικές. Έτσι, στη σύγχρονη κριτική γεωγραφία και κριτική χαρτογραφία, η πολυκριτηριακή αξιολόγηση αναδεικνύεται σε βασικό εργαλείο, επιτρέποντας την σύγκριση στοιχείων, την ανάδειξη διαφορετικών οπτικών της πραγματικότητας και την υποστήριξη μιας πλουραλιστικής, πολύ-επίπεδης κατανόησης των τόπων. Η συμβολή της πολυκριτηριακής αξιολόγησης στις ανθρωπιστικές επιστήμες, τη γεωγραφία και τη κριτική χαρτογραφία έγκειται ακριβώς στη δυνατότητά της να αποτυπώνει την πολυπλοκότητα, να ενσωματώνει τις υποκειμενικότητες και να οργανώνει το χάος των δεδομένων σε δομημένα και αναγνώσιμα σύνολα, χωρίς να απαλείφει τη σύνθετη, πολυσήμαντη φύση των κοινωνικών και χωρικών φαινομένων.

Η πολυκριτηριακή αξιολόγηση λουτροτόπων αποτελεί την «Φάση Β: οριζόντια έρευνα» του ερευνητικού έργου, η οποία ακολούθησε την «Φάση Α: αναγνώριση των ιαματικών πηγών του Ελλαδικού χώρου». Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, η Φάση Α περιλάμβανε επισκόπηση των τόπων με ιαματικό πόρο και κατέληξε στην απόφαση να εφαρμοστεί για λόγους αμεσότητας το μοντέλο της πολυκριτηριακής αξιολόγησης στις 125 ιαματικές πηγές, οι οποίες καταγράφονται από τον Σύνδεσμο Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδος και το Υπουργείο Τουρισμού, επισημαίνοντας ωστόσο ότι η απόφαση αυτή βασίστηκε σε μια επίσημη αλλά περιορισμένη αποτύπωση. Η έρευνα, επομένως, αναγνωρίζει τον ενδεικτικό χαρακτήρα της επιλογής και προτείνει το μοντέλο ως εργαλείο που μπορεί να επεκταθεί σε μελλοντικές, διευρυμένες και πιο συμπεριληπτικές προσεγγίσεις. Στόχος της αξιολόγησης ήταν να αναδειχθούν οι λόγοι για την παρακμή αυτών των τόπων και να κατανοηθεί η αποδυνάμωση της ιαματικής κουλτούρας στην Ελλάδα.

Η αξιολόγηση ξεκίνησε με την οργάνωση των 125 λουτρότοπων στις 13 διοικητικές περιφέρειες της Ελλάδας.  Τα άτομα της ερευνητικής ομάδας ανέλαβαν να διερευνήσουν τους λουτρότοπους κάθε περιφέρειας, αρχικά συλλέγοντας γενικές πληροφορίες σε Δελτία Λουτρότοπων ανά περιφέρεια. Συγκροτήθηκε έτσι ένα υπόβαθρο βασικών γνώσεων για τους λουτρότοπους που ανέτρεχε σε επίσημες πηγές (ιστότοπους και αρχεία δημοσίων φορέων) και ανεπίσημες πηγές, όπως ιστότοποι, κοινωνικά δίκτυα, τουριστικές ιστοσελίδες και ερευνητικές εργασίες.

Δημιουργήθηκε στην συνέχεια στο excel ένα φύλλο αξιολόγησης των λουτρότοπων ανά περιφέρεια, με βάση 17 κριτήρια που αφορούσαν σε ιστορικά, πολιτισμικά, κοινωνικά και θεραπευτικά χαρακτηριστικά των λουτροτόπων, στις υποδομές και λειτουργίες τους, στην προσβασιμότητα και τη σχέση τους με το αστικό και φυσικό περιβάλλον, τη φήμη και την αναπτυξιακή δυναμική τους. Κάθε λουτρότοπος βαθμολογήθηκε για κάθε κριτήριο σε ένα σύστημα τεσσάρων βαθμίδων (όπου 1=καθόλου, 2=μικρή, 3=μεγάλη, 4=απόλυτη συμφωνία για το κάθε κριτήριο). Η αξιολόγηση αποδόθηκε αριθμητικά και χρωματικά, προσφέροντας άμεση οπτική κατανόηση της κατάταξης.

Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε ανάλυση των δεδομένων του πίνακα και δημιουργήθηκαν γραφήματα πίτας και στηλών για κάθε ένα από τα 16 κριτήρια, αποτυπώνοντας τα ποσοστά εμφάνισης κάθε βαθμίδας αξιολόγησης σε πανελλαδικό επίπεδο και ανά περιφέρεια.

Τέλος, σχεδιάστηκε ένα «εικαστικό σήμα» για κάθε Λουτροτόπο: μια πολυστρωματική εικαστική ταυτότητα που οπτικοποιούσε τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, με τη χρήση συμβόλων εμπνευσμένων από τη σύγχρονη και την ιστορική χαρτογραφία. Τα εικαστικά σήματα μπορούν να αξιοποιηθούν ως συνοπτικές πολυπαραμετρικές απεικονίσεις κάθε Λουτροτόπου και ως επιμέρους θεματικά επίπεδα (layers) σε χάρτες που εστιάζουν σε συγκεκριμένα κριτήρια.

Μέσα από αυτή την διαδικασία οι ερευνητές γνώρισαν περισσότερο τους λουτρότοπους. Καθώς στόχος του ερευνητικού έργου ήταν η εμβάθυνση σε ορισμένα δίκτυα με σκοπό την βαθιά χαρτογράφησή τους και την αναπαράστασή τους με οπτικοακουστικά ψηφιακά μέσα, πραγματοποιήθηκαν συσκέψεις και αποφασίστηκαν τα δίκτυα των λουτρότοπων για τα οποία θα προχωρούσε η έρευνα στην επόμενη φάση. Επιλέχθηκαν γεωγραφικές περιοχές και δίκτυα που παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, με ποικιλία στη βαθμολόγηση των επιμέρους κριτηρίων. Επομένως η πολυκριτηριακή αξιολόγηση αποτέλεσε πέραν των άλλων και το υπόβαθρο για την επόμενη φάση της χαρτογράφησης.